Shoqata Unioni Rinor i Kosovës është duke implementuar projektin “Promovimi i dialogut kulturor përmes edukimit të të rinjve dhe komunikimit ndërkomunitar”. Ky projekt është i mbështetur nga Drejtoria për Kulturë, Rini dhe Sport të Komunës së Prizrenit (DKRS) ku qëllimi i projektit është të forcojë ndjeshmërinë sociale, të sigurojë mbrojtjen e vlerave dhe identiteteve tradicionale që janë në prag të zhdukjes dhe të forcojë ndjenjën e solidaritetit social dhe unitetit përmes vlerave tona të trashëgimisë kulturore.
Implementimi i projektit të sipërpërmendur do të bëhet në platformën www.culturalbridgepz.org, ku do të realizohet promovimi i trashëgimisë kulturore dhe vetëdijesimi i të rinjve, si dhe ruajtja e vlerave dhe identiteteve tradicionale që janë në prag të zhdukjes.
Platforma Cultural Bridhe (Ura Kulturore) synon të rrisë vetëdijesimin social, të mbrojë asetet kulturore dhe të promovojë artin në një shkallë të gjerë.
Është monument mjaft i rëndësishëm i trashëgimisë fetare në Prizren, si e tillë mund të quhet edhe perla e qytetit dhe lirisht mund të them se është xhamia më e bukur jo vetëm në Prizren, por edhe në Kosovë. Xhamia e Sinan Pashës ndodhet në Zonën Historike të qytetit të Prizrenit. Me pozitën e saj dominuese, dimensionet, formën, proporcionin e minares ndaj kupolës, materialet dhe teknikën e ndërtimit, dekorimet e pasura në enterier, Xhamia e Sinan Pashës paraqet njërin prej monumenteve më karakteristike të qytetit antik të Prizrenit. Ajo ka filluar të ndërtohet në vitin 1607 dhe ka përfunduar në vitin 1615. Ndërtimi i saj e mban emrin e Sofi Sinan Pashës, njeri me pozitë të rëndësishme në administratën Osmane.
Xhamia ka planimetri katrore dhe qasja nga rruga bëhet në anën veriore nëpërmjet shkallëve të gdhendura prej guri. Minarja e xhamisë është ndërtuar prej gurëve shtufe (siga), me bazë katrore dhe trung rrethor. Para hyrjes në xhami ndodhet hajati i hapur, gjithashtu i punuar prej guri. Hajati mbi vete përmban tri kupola të mbuluara me plumb të cilat mbështeten në shtylla guri me bazë rrethore. Kurse xhamia mbulohet me një kupolë të gjerë më diametër 42.5 m. Enterieri është hapësirë unike, e ndriçuar përmes dritareve të radhitura në nivele.
Në pjesën e brendshme, kupola është e pikturuar me motive florale dhe islame në tri fazat e punimeve të saj. Dy fazat e para të pikturave u takojnë shekujve XVI-XVII të punuar me teknikën “al seko”, kurse faza e tretë i takon periudhës së shekullit XIX të punuar në stilin Barok, ku kryesisht ngjyra e kaltër është dominuese.
Përgjatë historisë, xhamia nuk ka shërbyer përherë për nevoja fetare për shkak të rrethanave jo të favorshme të herëpashershme në Kosovë.
Deri ne vitin 1912, ajo përmbushte nevojat fetare të besimtarëve, ndërsa gjate luftërave ballkanike dhe Luftës së Parë Botërore pësoi mjaft dëmtime, sidomos pjesa e hajatit. Me formimin e Entit për Mbrojtjen e Përmendoreve Kulturore në vitin 1967, filloi përkujdesja për monumentet. Ndërsa gjatë viteve 1968- 69 pas një renovimi xhamia shndërrohet në Muze të Dorëshkrimeve Orientale.
Nga viti 2007 deri në vitin 2011 janë bërë punimet restauruese si në enterier po ashtu edhe në eksterier derisa u hap përsëri në shërbim të besimtarëve, menjëherë pas mbarimit të restaurimeve.
Në anën jugore të saj, krahas rregullimit të oborrit është hapur edhe një lokal tradiconal, ku banorët e kësaj ane relaksohen përballë xhamisë me pamje jashtëzakonisht të bukur.
Për fund do thënë se xhamia në fjalë, në vitin 2016 është shpallur në mbrojtje të përhershme nga Këshilli i Kosovës për Trashëgimi Kulturore.
Përmes Prizrenit kalon lumi Lumbardh i cili e ndan qytetin në dy pjesë, pothuajse të barabarta. Mbi Lumbardhin e Prizrenit, në rrjedhat e historisë, u ngritën shumë ura por pa dyshim më e veçanta që u shndërrua në simbol të qytetit është Ura e Gurit. Ura e Gurit gjendet në qendrën e qytetit të vjetër. Në anën lindore të saj gjendet Ura e ”Arastës”, kurse në anën perëndimore gjendet Ura e ”Naletit”. Ura lidh drejtpërsëdrejti sheshin Shatërvan (në anën e majtë të lumit) dhe Saraçhanën (në të djathtë të lumit). Burimet historike nuk ofrojnë të dhëna për kohën e saktë të ndërtimit të saj. Në bazë të materialit, stilit, teknikës së ndërtimit, supozohet se ura është ndërtuar kah fundi i shekullit XV, ose në fillim të shekullit XVI. Ura e vjetër është e ndërtuar me gurë cilësorë të përpunuar dhe të lidhur ndërmjet vete me llaç gëlqeror.
Ura e vjetër ishte triharkore, harku i mesëm ishte më i madh, kurse harqet anësore më të vogla. Gjatësia e urës së dikurshme ishte përafërsisht 30m, ndërkaq e urës së tanishme është 17m. Gjatësia e harkut të madh është 10m, lartësia 5m. Gjatësia e harqeve anësore 4m, lartësia 3m. Ura ka edhe një hark të vogël ndihmës me gjatësi 103cm dhe lartësi 160cm. Gjerësia e trasesë është 4,20m dhe është e shtruar me kalldrëm. Ura ka një rrethojë prej 40cm që përcjellë nivelimin e saj dhe ka shërbyer vetëm për këmbësorë. Në rrjedhat e historisë, ura ka përjetuar disa ndryshime të mëdha. Ajo pësoi dëme serioze strukturale gjatë ndërtimit të shtratit të Lumbardhit, në vitet ‘60. Me këtë rast mbyllet krejtësisht harku i saj, në të majtë të lumit. Ndërkaq harku i anës së djathtë pësoi me rastin e ndërtimit të aksit rrugor, në anën e djathtë të lumit, më 1963. Urës rreziku më i madh i erdhi nga faktorët natyrorë. Vërshimi i lumit më 17-18 nëntor të vitit 1979 shkaktoi rrënimin e urës në tërësi.
Prizrenasit të mallëngjyer për shkatërrimin e urës u mobilizuan dhe sipas projektit të hartuar nga M. Gojkoviq, ing., më 5 qershor 1982 fillojnë punimet për rindërtimin e saj. Punët restauruese i kreu Ndërmarrja e “Elanit”, nën mbikëqyrjen e Entit për Mbrojtjen e Monumenteve Kulturore të Prizrenit. Ura e rindërtuar solemnisht u inaugurua më 17 nëntor 1982. Kështu ura natyrshëm vjen në ambientin e vet dhe vazhdon ta kryejë funksionin e urës për këmbësorë. Duke marrë në konsideratë vlerat e mirëfillta të trashëgimisë, Ura e Gurit me vendimin nr. 2345 të datës 31 dhjetor 1948 vihet nën mbrojtje të shtetit.
At FUEN events we often experience that the gender ratio is not balanced. Significantly more men than women take part in our congresses, conferences and annual meetings. But also in qualitative terms, if you look at the speeches and panelists, women are underrepresented – and this picture is often representative of their general presence in governing bodies. “This gave us in FUEN food for thought and the idea for the ‘Women of Minorities’ project was born,” explained FUEN General Secretary Éva Pénzes at the beginning of today’s online meeting, which was attended by around 20 people from FUEN’s member organisations, from 13 countries.
What is the status quo? Are women in minorities a minority, in official bodies and leadership? How equal is it in our organisations? What are the challenges? In order to get answers to these questions and to assess the status quo, we sent a questionnaire to our member organisations in November. We are pleased that over 40 organisations participated and in this way helped to get a comprehensive picture.
The results of this survey were presented by Zora Popova, FUEN scientific officer, at the beginning of the meeting. The answers showed that women are basically well represented in the organisations, especially in the operational area, whereas men dominate in leadership positions, i.e. in presidencies or boards. “Women do the work while men sit in the leadership”, Zora Popova summarised the situation. When it comes to knowledge about gender equality and guidelines, it was found that about two thirds of the participating organisations have knowledge, but very few of them have official documents or guidelines on gender equality in the organisation. Hardly anyone has attended training on this topic.
“The results show that there is a need for more gender equality,” Zora Popova pointed out. “The main obstacle cited is the traditional role of women, which does not leave time for other activities between family and job.” A fact that Eugenia Natsoulidou, participant of the meeting, could confirm. “What women have achieved through the women’s movement is to have a choice. But: women today still have too many responsibilities in private, while men focus on their careers.”
However, a lack of promotion, a lack of awareness or stereotypes within the organisation also stand in the way of better gender equity, the results show. As measures that are needed, the study participants named management training, support from experts as well as raising awareness for the topic in order to create awareness in the first place.
The project “Women of Minorities” will focus on exchanging ideas about possible future activities and exploring possible improvements. What tools can be used to bring about a change towards better representation of women in minority organisations? This is what we need to work on in the following meetings and discussions. One idea is to present women from leading, active positions in minorities as role models for overcoming stereotypes. The participants agreed with this approach. “Helping each other can be a solution. We have to motivate women not to always apologise and we have to fight against the hidden discrimination that all women experience in everyday life,” said Elisa Ferekidou. And not unimportant: “We need to involve men to tackle the problem”, Eugenia Natsoulidou added.
Gösta Toft, Vice-President of FUEN, encouraged everyone present to stay on top of the issue and plan further activities. FUEN has an important role to play as a knowledge broker and driving force.
How can we help our affiliates to develop strategies and guidelines on gender equality? How can we motivate women to take on more active roles in their organisations and at our events? These are the questions to which answers will be sought in the course of the project and – in the best case – put into practice.
We would like to thank the Federal Ministry of the Interior and Home Affairs for supporting the project.
Kisha e Shën Premtës (Kisha e Levishës) e cila gjendet në Zonën Historike të Prizrenit, u rindërtua më 1306-07. Supozohet se themelet e kishës paleokristiane të fazës së parë (shek. V-VI) e më pas të bazilikës Bizantine (shek. IX), vihen mbi themelet e tempullit Pagan (para erës sonë) të përkushtuar hyjneshës ilire të plleshmërisë dhe lindjes: Prema apo Premta. Pas rënies së Prizrenit nën Perandorinë Osmane, në vitet 1455-59 dhe shndërrimit të saj në xhami emërtohet si Xhuma Xhami, emra këta që përdoren në popull edhe sot e kësaj dite. Me luftën e parë Ballkanike më 1912, xhamia rikthehet në kishë. Minarja e saj u rrënua në vitin 1923. Më 1948, vihet nën mbrojtjen e ligjit me numrin 352. Bazuar në vlerat historike, artistike, shoqërore, shpirtërore, aseti Kisha e Shën Premtës (Kisha e Levishës) në vitin 2016 është shpallur në mbrojtje të përhershme nga Këshilli i Kosovës për Trashëgimi Kulturore.
Gjendet në qendër të Graçanicës. Manastiri i sotëm është rikonstruktim i një kishe të shekullit XIV kushtuar Virgjëreshës Mari, e cila ishte ndërtuar në themelet e një bazilike të hershme krishtere të shekullit VI. Restaurimi më i madh në manastir është bërë nga fundi i shekullit XVI, ku të gjitha hapjet në narteksin e jashtëm janë murosur dhe janë pikturuar afreske të reja. Piktorët e famshëm nga Selaniku Mihajli dhe Evtihije i përfunduan afresket në kishën kryesore deri më 1321, prej të cilave Cikli i Festave të Mëdha, Mundimet dhe Mrekullitë e Krishtit janë më të njohurat. Enterieri i manastirit është i pasur me afreske. Manastiri i Graçanicës është pjesë e trashëgimisë kulturore botërore në mbrojte të UNESCO-s. Bazuar në vlerat historike, artistike, shoqërore, shpirtërore, aseti Manastiri i Graçanicës në vitin 2016 është shpallur në mbrojtje të përhershme nga Këshillit i Kosovës për Trashëgimi Kulturore.
Patrikana e Pejës është e vendosur në hyrje të grykës së Rugovës afër Pejës. Tempulli i Shenjtë Apostujve u ndërtua nga Kryepeshkopi Arsenije në dekadën e tretë të shekullit XIII. Gjatë shekullit XIV, modifikime të vogla janë bërë në Kishën e Apostujve të Shenjtë, kështu që disa pjesë janë dekoruar më vonë. Patriarkët dhe kryepeshkopët serbë u varrosën në kishat e Patriarkanës nga shekulli XIII deri në XVII. Gjatë shekullit XIX, një mulli uji, një bujtinë dhe mure guri të reja janë shtuar për tej kompleksit. UNESCO shpalli Patrikanën e Pejës për pozitën e 13-të trashëgimisë kulturore botërore korrik 2006. Ndërsa me 13 korrik 2003, Patrikana e Pejës u vendos nga UNESCO në listën e pasurive të mbrojtura botërore. Bazuar në vlerat historike, artistike, shoqërore, shpirtërore, aseti Patrikana e Pejës në vitin 2016 është shpallur në mbrojtje të përhershme nga Këshilli i Kosovës për Trashëgimi Kulturore.
Trashëgimia kulturore i referohet artefakteve/vlerave historike të cilat kanë mbijetuar që nga brezat e kaluar dhe ruhen me qëllim që të shërbejnë në favor të brazave të ardhshme, me vlerat e tyre universale dhe karakteristikat specifike të cilat i posedojnë (dëshmojnë traditat, janë produkte të kreativitetit të qenies njerëzore, përfaqësojnë një ose më shumë periudha të historisë njerëzore, etj.). Trashëgimia kulturore përfshin kulturën materiale, kulturën shpirtërore dhe trashëgiminë natyrore. Kuptimi i trashëgimisë kulturore ia përkujton shoqërisë dhe anëtarëve të shoqërisë një të kaluar të përbashkët, duke përforcuar elementet e unitetit dhe të solidaritetit të cilat mundësojnë vazhdimsinë e traditave dhe shumëllojshmërin e tyre.
Kultura Materiale: Klasifikohet duke u ndarë në dy grupe të cilat janë trashëgimia e luajtshme dhe e paluajtshme. Monumente, skulptura, artefakte arkeologjike, piktura, peizazhe, mbishkrime, etj.
Kultura Shpirtërore: Folklori, traditat, gjuha, historia orale, etj.
Trashëgimia Natyrore: Peizazhet që kanë rëndësi kulturore dhe biodiversiteti.
Si bëhet ruajtja kulturore? Disa nga proceset dhe disiplinat e ruajtjes së kulturës materiale janë si më poshtë: • Shkenca arkivore • Muzeologji • Restaurimi dhe konservimi • Ruajtja artistike, arkeologjike dhe arkitektonike • Ruajtja e incizimeve folklorike • Ruajtja dhe transferimi i filmit në media dixhitale • Ruajtja dixhitale
Disa nga proceset e realizuara për ruajtjen e kulturës shpirtërore janë: • Ruajtja e gjuhës • Historia orale • Traditat • Folklori
Ndërsa në kuadër të proceseve të realizuara për ruajtjen e trashëgimisë natyrore dominon kryesisht mbrojtja e biodiversitetit (bimët, kafshët, speciet endemike, farat stërgjyshore).
Kur shikojmë rregulloret e para për mbrojtjen e pasurive kulturore në aspektin ndërkombëtar shohim se këto kanë të bëjnë me dëmtimin e pasurive kulturore në mjedisin e luftës dhe konfliktit të armatosur. Sulmet ndaj monumenteve historike, spitaleve, dhe ndërtesave të cilat përdoren për qëllime fetare, arsimore, artistike, shkencore ose bamirësie janë të ndaluara në bazë të rregullores nr.4 të Konventës së Hagës të vitit 1907 ku flitet për lligjet e luftës, zakonet dhe traditat. Sipas kësaj rregulloreje, qëllimi i mbrojtjes së shkollave, spitaleve ose pronave tjera me karakter civile ka veti të ngjashme me mbrojtjen e pasurive kulturore. Megjithatë, duke marrë parasysh zhvillimet në fushën e trashëgimisë kulturore pas vitit 1950, është parashtruar kuptimi se krahas vlerës artistike apo shkencore të saj, trashëgimia kulturore duhet mbrojtur për shkak se paraqet “trashëgimin e përbashkët e njerëzimit”. Në parathënien e Konventës së Hagës (UNESCO 1954) e cila rregullon mbrojtjen e pronave kulturore në një mjedis konflikti të armatosur, theksohet se “Meqenëse çdo komb ka dhënë kontributin e vet në kulturën botërore, çdo cenim ndaj artafakteve kulturore pa marrë parasysh kombësinë e tyre, do të konsiderohet si dhunim i domenit kulturor të mbarë njerëzimit”. Ndërsa në parathënien e Konventës së Trashëgimisë Botërore theksohet se “ degradimi ose shkatërrimi i ndonjë pjesë të trashëgimisë kulturore dhe natyrore përbën një varfërim të dëmshme për trashëgiminë e të gjitha kombeve botërore”, “pjesët e trashëgimisë kulturore dhe natyrore kanë një rëndësi të veçantë dhe për këtë arsye duhet të ruhen si pjesë e trashëgimisë botërore të mbarë njerëzimit”, dhe “pjesëmarrja në ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe natyrore është detyrë e gjithë komunitetit ndërkombëtar”. Këshilli i Evropës e njeh gjithashtu kuptimin e trashëgimisë së përbashkët duke miratuar dokumente në fushën e kulturës dhe trashëgimisë kulturore. Në Deklaratën Universale të UNESCO-S mbi diversitetin kulturor të vitit 2001, trashëgimia kulturore është ekspozuar si burim i kreativitetit dhe është theksuar se “ ajo duhet të ruhet pothuajse në të gjitha format e saj, të pasurohet e të zgjërohet, dhe kështu të dorëzohet brezave të ardhshme si një dëshmi e përvojës dhe aspiratave njerëzore në mënyrë që të nxitet kreativiteti gjithanshëm dhe të ndihet një dialog efektive midis kulturave”.
Mbrojtja e trashëgimisë kulturore paraqet rëndësi ekuivalente me vlerat e tjera të përbashkëta dhe shumë të rëndësishme siç janë mbrojtja e të drejtave të njeriut apo mbrojtja e mjedisit.
Në konventën e UNESCO-s të vitit 2003 për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore jomateriale thuhet se, trashëgimia kulturore jomateriale e transmetuar brez pas brezi “rikrijohet vazhdimisht në varësi të ndërveprimit të komuniteteve dhe grupeve me mjedisin, natyrën, dhe historinë e tyre, dhe kjo u jep atyre një ndjenje identiteti dhe kontinueliteti, duke kontribuar kështu në respektimin e diversitetit kulturor dhe kreativitetit human”. Nga ana tjetër, Konventa Kuadër për Vlerën e Trashëgimisë Kulturore për Shoqërinë (Konventa Faro), e cila është shtuar në legjislacionin e Këshillit të Evropës në vitin 2005, e përkufizon trashëgiminë kulturore si “një burim për zhvillimin njerëzor, për rritjen e diversitetit kulturor, për promovimin e dialogut ndërkulturor, dhe si pjesë e modelit të zhvillimit ekonomik bazuar në parimin e shfrytëzimit kontinuel të burimeve”. Konventa Faro gjithashtu e konsideron trashëgiminë kulturore brenda fushës së të drejtave të njeriut dhe e interpreton atë si një të drejtë individuale. Sipas konventës, çdokush ka të drejtë të gëzoj dhe të kontribuoj në pasurimin e trashëgimisë kulturore (neni 4), dhe kjo e drejtë gjendet në thelb të “drejtës për të marrë pjesë në jetën kulturore” të përcaktuar në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut. Prandaj, funksioni i trashëgimisë kulturore ka ndryshuar me kalimin e kohës dhe është shndërruar në një element që përbën identitetin kulturor të komuniteteve dhe individëve, nga pasuria me vlerë historike dhe artistike që i nënshtrohet vetëm hetimeve shkencore. Me pak fjalë, mbrojtja e trashëgimisë kulturore si një vlerë e përbashkët ka rëndësi ekuivalente me vlerat e tjera të përbashkëta dhe shumë të rëndësishme siç janë mbrojtja e të drejtave të njeriut apo mbrojtja e mjedisit.
