Gjurmët e së Kaluarës

Gazi Mehmet Paşa Camii (Bayraklı Camii)

TARİHÇE

Eser adı: Gazi Mehmet Paşa Camii (Bayraklı Camii)
Yapım yılı: 1573-74 (hicri 981)
Yaptıran: Mehmet Paşa
Yer: Bayraklı mahallesi
Diğer yapılar: Hamam, kütüphane, medrese, mektep, müderris evi, türbe
Plan: Tek kubbeli ve tek mekanlı plan

Mehmet Paşa Camii Prizren’in merkezinde bulunmaktadır. 1573/74 yılında Gazi Mehmet Paşa tarafından inşa edilmiştir. Yapı cami medrese, mektep, dershane, müderris evi, çifte hamam ve türbeden oluşan bir külliye niteliğindedir. Son elli yıl boyunca caminin iç ve dış mekanına koruma amaçlı restorasyon önemleri alınmıştır. Avlusunda yapılan restorasyondan sonra, 1993/94 yılında caminin kubbesindeki çatlaklar onarılmıştır. Caminin çevre duvarları, kapıları ve çeşmeler de onarılmıştır. Camideki duvar resimlerini korumak için gereken müdahaleler de yapılmıştır. Son cemaat yeri yapısal bakımdan hiçbir değişikliğe uğramamıştır. Caminin avlusu kendi orijinal halini bir şekilde korumuştur. Hazire iyi durumda olmamasına rağmen orijinal halini korumaktadır. Caminin avlu giriş kapısının sağ tarafında Kosova İslam Birliği’nin ihtiyaçlarını karşılaşmak üzere bir bina inşa edilmiştir. Külliyenin bir parçası olan dershane 1999 yılı savaşında yakılmış, restorasyonu ise 2001 yılında yapılmıştır.

Şekil 1.1: Bayraklı camii vaziyet görünümü

MİMARİ ÖZELLİKLER

Cami, Mehmet Paşa Külliyesi’nin en önemli yapısıdır. Harim, son cemaat yeri ve tek bir minareden oluşmaktadır, kare planlıdır. Harimin aydınlatılması iki sıralı pencerelerden yapılmaktadır. Mihrabın üzerinde yuvarlak bir pencere daha vardır. Son cemaat yeri taş bir platform üzerinde yer alıp yapıyı U şeklinde çevrelemektedir. Çatıyla örtülüdür. Caminin sağ tarafında dışarda son cemaat yerine bitişik abdest muslukları mevcuttur. Minare tek şerefeli olup taş malzemeden yapılmıştır, girişin sağ tarafında bulunur. Hanımlar mahfili giriş kapısının sağında bulunur. Yüksek bir platform üzerinde ve ahşap sütunlarla taşınmaktadır. Üst kısım ahşap parmaklıklarla çevrilidir. Mihrap mermer kabartmalı, minber mermer malzemeden yapılmıştır. Vaiz kürsüsü ise ahşaptandır.

TEKNİK BİLGİLER

Şekil 1.3: Bayraklı camii kesit ve görünü

YAPILAN ÇALIŞMALAR

Gazi Mehmet Paşa Camisinde raspa çalışmasına geçilmeden önce tarih araştırması yapılmıştır. Raspa çalışmasının en uygun pencere kenarında yapılmasına karar verilmiştir. Sırasıyla aşağıdaki işlemler uygulanmıştır.

Belirlenen alan bantlarla işaretlendi (Şekil1.4).
Alan işlem uygulanmadan önce fotoğraflandı
Önce 10x4cm boyutlarında 6 tane modül oluşturuldu.
Bu modüllerin dış sıvası uygun maddeler kullanılarak temizlendi (Şekil1.5).
Her modüle bir öncekinden daha derin işlem uygulanarak araştırma yapıldı (Şekil1.6).
Yapılan titiz çalışma sonucunda ortaya çıkan izler fotoğraflandı.

Şekil 1.4: Çalışma alanının belirlenmesi

Şekil 1.5: Çalışma alanının temizlenmesi ve yüzeye uygulanan araştırma işlemi

Şekil 1.6: Çalışma alanının temizlenmesi ve yüzeye uygulanan araştırma işlemi

BULGULAR

Yapılan çalışma sonrasında yapının orjinal halinin sıvalı olmadığı gözlemlenmiştir (Şekil1.7).

Şekil 1.7: Raspa işlemi sonrası ortaya çıkan yüzey izleri

Modüllerden ortaya çıkan sonuçlara dayanarak XIX.yüzyılın ilk yarısında sıvalandığı belirlenmiştir.
Caminin sağ tarafında duvarın alt kısımlarında sıvada çatlaklar ve döküntüler bulunmaktadır (Şekil1.8).

Şekil 1.8: Caminin sağ duvarında bulunan döküntüler

Bu döküntülerin altında mermer taklitleri olduğu düşünülmektedir fakat yapılan sıva işlemleri ve sonrasında meydana gelen çürümeler dolayısıyla tespitleri mümkün değildir. (Şekil1.9).

Şekil 1.9: Alt kısmında mermer takliti olduğu düşünülen duvar kısmı

Mermer malzemeden yapılan mihrap ve minber bölümlerinde bulunan mermer malzemenin kirlendiği tespit edilmiştir (Şekil1.10).

Şekil 1.10: Minberin sağ tarafında bulunan mermer malzemenin durumu

Giriş kapısında kullanılan ahşap malzemede nem ve hava koşullarının etkisiyle şişme ve çürümeler bulunmaktadır (Şekil1.11).

Kubbe kısmında iç kısımdan görülebilen çatlaklar bulunmaktadır (Şekil1.12).

Şekil 1.12: Camii kubbesinde bulunan çatlaklar

Ayrıca kubbe kısmında bulunan kalem işlerinin canlılığını yitirdiği saptanmıştır (Şekil1.13).

Şekil 1.13: Camii kubbesinde bulunan kalem işleri

Caminin bazı duvar bölümlerinde boşluklar saptanmıştır (Şekil1.14).

Şekil 1.14: Camii duvarlarında saptanan boşluklar

ÖNERİLER

Yapının tarihi önemi düşünüldüğünde Kültür, Gençlik ve Spor bakanlığı ve Prizren belediyesi Kültür, Gençlik ve Spor müdürlüğünün restorasyon konusunda ortaklaşa çalışma yapmaları beklenmektedir. Saptanan bozulmalar ve nedenlerine bağlı olarak yapı koruması için öneriler belirlenmiştir.

Duvarlarda zemine yakın kısımlarda bulunan çatlakların enjeksiyon yöntemiyle doldurulması gerekir.
Yapıda görülen çürümelerin sebepleri için derin ve kapsamlı bir çalışma yapılmalıdır.
Mermer kısımlarda kirlenen kısımlara mermer slime ve parlatma işlemi uygulanarak mermer malzemenin parlak ve temiz haline geri dönmesi sağlanmalıdır.
Canlılığını yitiren kalem işlerinin üzerinden tekrar geçilerek eski haline geri getirilmelidir.
Kubbede bulunan çatlaklar sebebi genellikle kubbe örtüsünün koruma özelliğini yitirmesiyle alakalıdır. Bu yüzden kubbe kaplamasının değiştirilmesi veya onarılması gerekmektedir.
Giriş kapısında mevcut olan bozulmalardan dolayı malzemenin onarımı ya da kapının değiştirilmesi gerekmektedir.

Emin Paşa Camii

TARİHÇE

Eser adı: Emin Paşa Camii
Yapım yılı: 1831-32
Yaptıran: Emin Paşa
Yer: Emin Paşa Mahallesi
Diğer yapılar: Medrese, mektep, şadırvan, çeşme
Plan: Tek kubbeli, tek mekanlı, kare planlı

Prizren şehrindeki Emin Paşa Camii, Arnavutluk’taki Luma şehrinden gelen Mehmet Emin Paşa’nın, Rotula kardeşlerinin bağışlarıyla 1832 yılında yaptırılmıştır. Caminin Emin Paşa tarafından kurulduğu kapı üzerinde bulunan kitabeden anlaşılmaktadır.
Cami şehrin merkezinde, Mehmet Paşa Hamamı’nın yakınlarında bulunur. Yanına bir medrese de inşa edilmiştir. Caminin avlusunda Emin Paşa’nın mezarı bulunmaktadır. Kosova’daki en son inşa edilen kubbeli cami olan Emin Paşa Camii plan, mimari ve süsleme açısından 1615 yılına tarihlenen Sinan Paşa Camii’ne benzemektedir. Emin Paşa Camii, Sinan Paşa Camii’nin iç ve dış mimarisinden etkilenerek inşa edilmiştir. Cami Osmanlı barok tarzında bir görünüm sergilemektedir. Camide 1974 ve 1995 yıllarında iki restorasyon yapılmıştır. Minaresi ve son cemaat yerine yapılan müdahaleler yapının orijinalliğini bozmuştur.

MİMARİ ÖZELLİKLER

Kosova’da inşa edilen kubbeli camilerin sonuncusu olan Emin Paşa Camii harim, son cemaat yeri ve minareden oluşmaktadır. Muntazam taşlarla inşâ edilen yapıda, harim 10.05×11.93 ölçülerindedir. Mihrap tek bir yarım kubbe ile dışa taşkın olarak yapılmıştır. Dikdörtgen biçimindedir. Yapıda kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır. Trompların altında mukarnaslı pandantifler yer alır. Kasnak sekizgendir. Cami üç sıradan oluşan 23 pencere ile aydınlatılmıştır. İlk sıradaki pencereler dikdörtgen formludur. İkinci ve üçüncü sıradaki pencereler ise sivri kemerlidir. Mihrabın üzerinde yuvarlak bir pencere mevcuttur. Üç gözlü, kubbeli son cemaat yeri, dört adet mermer sütuna oturan yuvarlak kemerlidir ve yanları açıktır.. Minare Camii dışında- girişin sağında yer almaktadır. Dokuz dilimli bir kaide üzerinde yükselen minare taştan yapılmıştır ve mukarnaslı tek şerefelidir. 1992 yılında sıvalanmıştır. Minareye çıkış caminin içindendir. İç mekanda yer alan hanımlar mahfili tek taraflıdır. Giriş kapısının sağında bulunan mahfil dört mermer sütun ile taşınmaktadır. Zemini yükseltilmiştir. Merdivenlerle ulaşılan mahfilin üst kısmı ahşap parmaklıkla çevrilidir.

Şekil 5.1967 yılı kayıtlarında Emin Paşa Camii

Şekil. 1967 yılı kayıtlarında iç mekan görünümü

Şekil 7. 1967 yılı kayıtlarında camii kitabesi

Emin Paşa Camii, günümüze, ulaşmayan medrese ve şadırvanıyla birlikte bir külliye oluşturmaktadır. Yapıyı çevreleyen avlu kısmı tam bir bütünlük sağlamamaktadır. Kuzeybatıda yer alan minaresi tek şerefelidir. Yapının kuzeyinde ise yakın dönemde yapılmış baldaken bir şadırvan, islam birliği ve Kur-an kursuna ait binalar yer almaktadır. Ayrıca avlunun güneybatı ve kuzey kısmında bulunan hazinesinde 14 mezar bulunmaktadır.

Şekil 9. Camii avlunun güneybatı ve kuzey kısmında bulunan kabirler

CAMİİ RESTORASYONU

Emin Paşa camii 1995 ve 2015 yılı olmak üzere yakın zamanda 2 restorasyon geçirmiştir. Camiinin son cemaat yeri 1995 yılında yapılan restorasyonda kapatılmıştır. 2015 yılında yapılan restorasyon sonrası açılmış ve orijinal halini korumaktadır.

Şekil 10. 1967 yılı kayıtlarında Camiinin orjinal açık son cemaat yeri

Şekil 11. 2015 restorasyon öncesi kapalı olan son cemaat yeri

Şekil 12. 2015 restorasyon sonrası orjinale uygun hale getirilen son cemaat yeri

2015 yılında yapılan restorasyonda ilk önce caminin statik sorunları çözülmüştür
Caminin ilk döneminde yapılan kalem işleri açığa çıkarılmıştır,
Camii içerisinde solan kalem işleri canlandırılmıştır,
Mihraptaki nitelikli taş işleri ortaya çıkarılmıştır,
Mekan içerisindeki ahşap işler aslına uygun olarak onarılmıştır,
Camii avlusuna uygun bir şadırvan eklenip çevre düzenlenmesi tamamlanmıştır.

Şekil 13. Restorasyon sırasında minberde yapılan çalışmalar ve ortaya çıkan dönem izleri

Şekil 14. Restorasyon sırasında duvarlarda yapılan çalışmalar ve ortaya çıkan dönem izleri

Şekil 15. Restorasyon sonrası orjinal hale getirilen mihrap süslemeleri ve yazıları

Şekil 16. Restorasyon öncesi tonoz süslemelerinin bozulmuş hali

Şekil 17. Bozulmuş süslemelere yeniden boyama işlemi uygulanması

Şekil 18. Boyama işlemi sonrası tonoz süslemeleri

Şekil 19. Minber üstü ve pencere kenarı süslemeleri

Şekil 20. Restorasyon sonrası orjinal haline getirilen iç mekan süslemeleri ve ahşap elemanlar

Şekil 21. Son cemaat yerinden pencere kenarları öncesi ve sonrası

Şekil 23. Camii görünüşüne uygun yaptırılan şadırvan

ÇALIŞMA SONRASI SAPTANAN BULGULAR

İç mekanda kalem işlerinde bazı bozulmalar (Şekil 24)
Duvarlarda bazı çatlaklar
Son cemaat mahfili üzerinde bulunan oluk malzemesinin korozyonundan dolayı kalem işlerinin zarar görmesi (Şekil 25)

ÖNERİLER VE SONUÇ

Yapılan çalışmalarda tespit edilen kalem işi bozulmalarının artmaması için önlem alınmalıdır
Son cemaat mahfili üzerindeki oluk malzemesinin daha fazla zarar vermemesi için değiştirilmesi gerekmektedir

Mimari restorasyon, tarihi ve kültürel mirasımızın korunması için büyük bir öneme sahiptir. Tarihi binalar, bir ülkenin veya bir bölgenin geçmişine ait anıtlardır ve o toplumun kimliğinin bir parçasını oluştururlar. Bu binalar, mimari tarzları, detayları ve tarihi olaylardaki rolleriyle birlikte, toplumun hafızasını canlı tutar.
Mimari restorasyon, tarihi binaların geçmişteki görünümünü ve önemli mimari detaylarını geri kazanmasını sağlar. Bu sayede, bir bina geçmişteki ihtişamını yeniden kazanır ve tarihi dokuyu canlandırır. Ayrıca, tarihi binaların restorasyonu, turizm potansiyelini artırabilir ve bölgenin ekonomik kalkınmasına katkıda bulunabilir.
Bu yüzden tarihimizi canlı tutmak amacıyla, tarihi eserlerimizi bozulmalara ve tahribatlara karşı korumalıyız.
Restorasyona ihtiyaç duyulan eserlerimizi de Emin Paşa camii örneğinde olduğu gibi yapılan eklemelerden arındırmalı aslına uygun bir şekile restore etmeli ve onarmalıyız.

Kirajtani Evi

TARİHÇE

Eser adı: Kirajtani Evi
Yapım yılı: XIX. Yüzyıl
Yer: “Shuaip Spahiu” mahallesi
Yapım Tekniği ve Malzeme: Ahşap Karkas, Kerpiç
Plan Tipi: İç Sofalı Plan Tipi

Shemsidin Kirajtani ailesine ait konak Prizren tarihi merkezinde bir avlu içerisinde Shuaip Spahiu mahallesinde iki katlı olarak XIX. yüzyılda inşa edilmiştir

MİMARİ ÖZELLİKLER

Yapıya iki taş malzemeli merdiven ile giriş sağlanmaktadır. Yapı taş temeller üzerinde Ahşap Karkas sisteminde kerpiç dolgulu olarak inşa edilmiş, İç Sofalı Plan özelliğini taşımaktadır. Yapının üst örtüsü Alaturka kiremit ile kaplıdır. Kırma çatıyla örtülü yapının dışa taşan saçağı düz ahşapla kaplıdır. Prizren tarihi merkezinde Cihannümalı konutlara örnek olan tek yapı olarak tespit edilmiştir. Ana plan incelendiğinde konak Orta Sofalı Plan özelliği göstermektedir. Sofanın kuzeybatı köşesinde ‘’L’’ şekilli ahşap merdiven, üst katta tek kollu olarak yükselmektedir. Birinci kata yükselen tek kollu ahşap merdiven sofaya doğru çıkmaktadır. Birinci katta sofa ve güney cepheye bakan bir Baş oda bulunmaktadır. Odalarda bulunan tavan, dolap, yüklükler ahşap malzemeden yapılmıştır. Zemin kattaki odalarda üçer pencere, Birinci kat odasında iki pencere açıklığı görülmektedir. Cephede 1/2 oranli düz atkılı ahşap pencereler bulunmaktadır. XIX yüzyılda inşa edilen yapı günümüzde Kirajtani ailesi tarafından kullanılmaktadır.

TEKNİK BİLGİLER