Skip to content Skip to left sidebar Skip to right sidebar Skip to footer

Cultural Bridge

Kültürel Miras

Kültürel miras geçmiş kuşaklardan günümüze kalan ve korunarak gelecek nesillerin faydasına olacak şekilde aktarılan, evrensel değerlere sahip, belirli koşulları (geleneğe tanıklık etmesi, yaratıcı insan dehasının ürünü olması, insanlık tarihinin bir veya birden fazla dönemini temsil etmesi gibi) taşıyan tarihi eserler/ değerleridir. Kültürel mirasa Somut Kültür, Soyut Kültür ve Doğal Miras dahildir. Anlamı gereği kültürel miras, toplumlara, toplumların fertlerine ortak bir geçmişi hatırlatan, birlik ve dayanışma unsurlarını güçlendirerek geleneklerin ve çeşitliliğin sürekliliğini sağlar.

Somut Kültürel Miras: Taşınabilir ve taşınmaz miras olarak iki gruba ayrılmıştır. Anıtlar, heykeller, arkeolojik eserler, resimler, peyzajlar, kitabeler vb.

Soyut Kültürel Miras: Folklor, gelenekler, dil, sözlü tarih vb.

Doğal Miraslar: Kültürel açıdan önem arz eden manzara ve biyolojik çeşitlilik gibi.

Kültürel koruma nasıl yapılır?

Somut kültürün korunması, korunması işlem ve displinlerden bazıları aşağıdaki gibidir: 

  • Arşiv bilimi
  • Müzecilik
  • Restorasyon ve konservasyon
  • Sanatsal, arkeolojik ve mimari korunma
  • Folklor kayıtlarının korunması
  • Filmin korunması ve dijital ortama aktarılması
  • Dijital koruma

Soyut kültürün korunması için gerçekleştirilen işlemlerden bazıları ise:

  • Dil korunması
  • Sözlü tarih
  • Gelenekler
  • Folklor

Doğal miras için gerçekleştirilen işlemler arasında ise özellikle biyolojik çeşitliliğin (bitkiler, hayvanlar, endemic türler, atalık tohumlar vb.) korunması öne çıkmaktadır.

Kültürel Miras Neden Korunmalı?

Uluslararası alanda kültür varlıklarının korunmasına ilişkin ilk düzenlemelere bakıldığında, bunların savaş ve silahlı çatışma ortamındaki kültür varlıklarının başına gelen zararlarla ilişkili olduğu görülmektedir. Savaş hukuku, örf ve adet kurallarına ilişkin 1907 tarihli 4no’lu Lahey Sözleşmesi’nin yönetmeliklerinde, din, eğitim, sanat, bilim veya hayır amaçlarıyla kullanılan binalar, tarihi eserler ve hastanelere yapılacak saldırılar yasaklanmıştır. Bu düzenlemeye göre, kültür varlıkları ile okullar veya hastaneler gibi diğer sivil karakterli yerleri korumadaki amaç benzer özellikler taşımaktadır. Ancak 1950 sonrasında kültürel miras alanında yaşanan gelişmeler göz önüne alındığında, kültürel mirasın, taşıdığı sanatsal veya bilimsel değerin yanı sıra, “insanlığın ortak mirası” olmasından ötürü korunması gerektiği anlayışı ortaya konmuştur. Kültür varlıklarının silahlı çatışma ortamında korunmasını düzenleyen Lahey Sözleşmesi’nin (UNESCO, 1954) önsözünde, “Her millet dünya kültürüne kendinden bir şey katmış olduğu cihetle, hangi millete ait olursa olsun, kültür eserlerine karşı vaki olacak tecavüzlerin bütün insanlığın kültür memalikine karşı işlenmiş tecavüzler sayılacağı” belirtilmektedir. Dünya Miras Sözleşmesi’nin önsözünde ise, “kültürel ve doğal mirasın herhangi bir parçasının bozulmasının veya yok olmasının, bütün dünya milletlerinin mirası için zararlı bir yoksullaşma teşkil ettiği”, “kültürel ve doğal mirasın parçalarının istisnaî bir öneme sahip olduğunu ve bu nedenle tüm insanlığın dünya mirasının bir parçası olarak muhafazasının gerektiğini” ve “kültürel ve doğal mirasın korunmasına iştirakin, bütün milletlerarası camianın ödevi olduğunu” kabul edilmektedir. Avrupa Konseyi de kültür ve kültürel miras alanında kabul ettiği belgelerde ortak miras anlayışını benimsemektedir. 2001 tarihli kültürel çeşitliliğe ilişkin UNESCO evrensel bildirgesinde kültürel miras, yaratıcılığın kaynağı olarak gösterilmiş ve “hemen her şekliyle korunmalı, zenginleştirilip genişletilmeli ve insan deneyiminin ve emellerinin bir kaydı olarak gelecek kuşaklara teslim edilmelidir ki böylece yaratıcılık tüm çeşitliligi içerisinde teşvik edilmiş ve kültürler arasında etkin bir diyalog hissedilmiş olsun” denilmektedir.

Kültürel mirasın korunması, çevrenin korunması veya insan hakları gibi diğer önemli ortak değerler ile aynı seviyede önem arz etmektedir.

2003 tarihli somut olmayan kültürel mirasın korunmasına ilişkin UNESCO sözleşmesinde ise kuşaktan kuşağa aktarılan somut olmayan kültürel miras “toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur” şeklinde açıklanmaktadır. Öte yandan 2005 yılında Avrupa Konseyi’nin mevzuatına eklediği Toplum için Kültürel Mirasın Değeri Çerçeve Sözleşmesi (Faro Sözleşmesi) kültürel mirası “hem insanın gelişimi, kültürel çeşitliliğin artırılması ve kültürlerarası diyalogun yükseltilmesi için bir kaynak, hem de kaynakların sürdürülebilir kullanımı ilkesine dayalı ekonomik gelişme modelinin bir parçası” olarak tanımlamaktadır. Faro Sözleşmesi ayrıca, kültürel mirası insan hakları kapsamında değerlendirmekte ve bireysel bir hak olarak yorumlamaktadır. Sözleşmeye göre herkesin kültürel mirastan yararlanmaya ve kültürel mirasın zenginleşmesine katkıda bulunmaya hakkı vardır (Madde 4) ve bu hak, İnsan Hakları Evrensel Bildigesi’nde tanımlanan “kültürel yaşama katılım hakkının” özünde var olan bir haktır. Dolayısıyla kültürel mirasın işlevi zaman içinde değişmiş, salt bilimsel incelemelere konu tarihi ve sanatsal değere sahip varlıklardan, toplulukların ve bireylerin kültürel kimliğini oluşturan bir unsur haline gelmiştir. Kısaca ortak bir değer olarak kültürel mirasın korunması, çevrenin korunması veya insan hakları gibi diğer önemli ortak değerler ile aynı seviyede önem arz etmektedir.

UNESCO Dünya Miras Listesinde Kosova

İnsanlığın ortak mirası olarak kabul edilen evrensel değerlere sahip kültürel ve doğal varlıkları dünyaya tanıtmak, toplumda söz konusu evrensel mirasa sahip çıkacak farkındalığı oluşturmak ve çeşitli nedenlerden dolayı tahrip edilen, yok olan kültürel ve doğal değerlerin yaşatılması için gerekli işbirliğini sağlamak amacıyla UNESCO`nun 17 Ekim – 21 Kasım 1972 tarihleri arasında Pariste bir araya gelen 17.Genel Konferansı çerçevesinde, 16 Kasım 1972 tarihinde “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme” kabul edilmiştir. Sözkonusu sözleşme 23.05.1982 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanarak, 14.02.1983 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanmıştır.

Uluslararası öneme sahip ve bu vesile ile takdire ve korunmaya değer doğal yapılara, anıtlara ve sitelere “Dünya Mirası” statüsü tanınmaktadır. Sözleşmeyi kabul eden üye devletlerin UNESCO`ya başvurusuyla başlayan e Uluslararası Anıtlar ve Siteler Konseyi (ICOMOS) ve Uluslararası Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) uzmanlarının başvuruları değerlendirmesi sonucunda tamamlanan bir işlem dizisinden sonra aday varlıklar Dünya Miras Komitesinin kararı doğrultusunda bu statüye hak kazanır.

2021 yılı itibariyle Dünya genelinde UNESCO Dünya Miras Listesine kayıtlı 1154 kültürel ve doğal varlık bulunmakta olup bunların 897`si kültürel, 218`i doğal, 39`u ise kültürel ve doğal varlıklardır. Her yıl gerçekleşen Dünya Miras Komitesi toplantıları ile bu sayı artmaktadır. Kapsayıcı bilgilere Dünya Miras Merkezlerinin resmi web sitesi olan https://whc.unesco.org/en/list adresinden ulaşılabilmektedir.

Kosova’nın UNESCO Dünya Miras Listesindeki varlıkları aşağıdaki gibidir.

Daimi Korumaya Yönelik Kültürel Miras Varlıklarının Listesi

Kosova Kültürel Miras Konseyi’nin belirli varlıklara kültürel miras statüsü tanınması husunda verilen önerileri değerlendirmesi sonucunda hazırlanan Daimi Korumaya Yönelik Kültürel Miras Varlıklarının Listesi 10.10.2016 tarihinde onaylanmıştır.

Onaylanan bu listede yer alan 23 kültürel miras varlığı şunlardır :

1. Aziz Premta Kilisesi (Levişa Kilisesi)

2. Deçan Manastırı

3. Graçanica Manastırı

4. İpek Pakrikhanesi

5. Kral Camii

6. Konut binası (eski Bilim ve Sanat Akademisi)

7. Konut binası (IMMK)

8. Etnoloji Müzesi Konut Kompleksi (Emin Gjiku)

9. Hadım Ağa Camii Kompleksi

10. Hacı Zekë Kulesi (Yaşar Paşa’nın Arnavut Kulesi)

11. Sinan Paşa Camii

12. Hidroelektrik Santrali-Elektroekonomi Müzesi

13. Gazi Mehmet Paşa Hamamı

14. Arnavut dilinde Kilise ve İlkokul

15. Eski Kale

16. Harilaq Kalesi

17. Municipium Ulpiana-Justinia Secunda

18. “Kasaba” Arkeolojik Sit Alanı

19. Prizren Kalesi

20. “Büyük Ova ve Höyük” Arkeolojik Sit Alanı

21. Veletin-Shashkoc’taki müstahkem şehir

22. Korisha Kalesi Harabeleri

23. Keqekolla’daki Geç Antik Çağ Kalesi

Kosova’daki Kültürel Mirasın Yasal Sınırları

Kosova Cumhuriyeti Anayasasına göre “kültürel ve dini mirasın muhafazası ve korunmasının sağlanması” Kosova’daki kurumlara aittir. Ayrıca, 2016 yılının Aralık ayında 2017-2027 Ulusal Kültürel Miras Stratejisi’nin onaylanmasıyla hükümet, kütürel mirasın korunması, muhafazası ve tanıtım politikaları adına stratejik bir belge sunmuştur. Bu strateji kültürel mirasa yönelik geniş ve kapsamlı bir yaklaşıma sahip olduğundan, hem  BM’nin Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) alanında gösterdiği kararlı gelişmeler ile ilişkilendirilerek, hem de kültürel zenginliklere dair risk fakörlerinin değerlendirilmesi doğrultusunda Avrupa Birliği’nin önerilerini dikkate alarak bu şekilde UNESCO’nun yaklaşımı ile de bağdaşmış olur.

Bu çalışmaların uygulanması sayesinde, Kosova’daki kurumların çağdaş miras yönetimi için gerekli olan standartlar sağlanmış olacaktır. Bu şekilde, bu strateji önde gelen uluslararası standartlara uyumlu olarak, kapsamlı bir istişare süreciyle hazırlanan ilk kapsamlı politika belgesini temsil ederek, kültürel miras kurumları için yapı taşı görevi görmektedir. İlgili uluslararası standartlar ile birlikte iyi uygulamaları da içeren bu strateji, Kosova’daki Sırp Ortodoks Kilisesi’ne verilen hak ve ayrıcalıkların tanınmasını da öngörür.

Ayrıca, kültürel mirası sürdürülebilir kalkınmanın mutlak bir ayağı olarak tanımlar ve beş ana hedef temelinde uygulanmasını öngörür.

Ulusal Kültürel Miras Stratejisi 2017 – 2027

• Hedef 1: Yasal ve kurumsal çerçevenin geliştirilmesi
• Hedef 2: Kültürel mirasın sürdürülebilir kalkınmaya yönelik entegre yaklaşımı
• Hedef 3: Kültürel mirasın kalkınma planlarına dahil edilmesi
• Hedef 4: Kültürel mirasın tanıtımı
• Hedef 5: Kültürel mirasın korunmasında eğitim, öğretim ve aktif katılım